مقاله در مورد شرحی متفاوت بر غزلِ « طربنامۀ عشق» حافظ 16 ص

لینک و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ويرايش و آماده پرينت )
تعداد صفحه : 17 صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏شرح‏ی‏ متفاوت بر غزلِ « طربنام‏ۀ‏ عشق» حافظ
‏کلام نخست:
‏تحقيقاتي كه در بار‏ۀ‏ حافظ بعمل آمده است از حدود شرح ديوان ، ايهامات ، تشبيهات ، تمثيل ، و استعارات و مختصري درباره مكتب و مَشرب و جهان بيني خاص او فراتر نميرود . در مقايسه با مكتب و فلسفه و غزليّات عارفانه او كه به حد ايجاز رسيده است و او را براي هميش‏ۀ‏ تاري‏خ‏ جاودانه ساخته است -اينهمه ، جز مقدّمه و الفباي حافظ شناسي چيز ديگري نمي تواند باشد بي گمان بحث و صحبت درباره حافظ بسيار سخت است بخصوص اگر قرار باشد پا را فراتر گذ ارد و هر آنچه را كه از حافظ و مكتب حافظ مايه ميگيرد مورد مداقّه قرار داد. درباره ماهيّت فلس‏في،‏ علمي، اخلاقي و اجتماعي حافظ ‏–‏تصوّف خاصّ و عرفان عاشقانه و مشرب ملامتي و قلندري او ‏–‏ اصول مكتب رندي ‏–‏ اصطلاحات و رموز ديوان او ‏–‏ آنچه تا كنون موضوع بحث انديشمندان بوده است بقدري ناكافي و به اختصار بوده است كه اين باور را بوجود مياورد كه حافظ و مكتب او ب‏خوبي‏ و به اندازه كافي شناسانده نشده است و رسالت عظيمي را كه ادبا و محققان كوشا بر عهده دارند آنطور كه بايد و شايد به انجام نرسانيده اند .
‏شناختن حافظ تنها با بر پايي يك نهضت علمي و ادبي ميسر ميگردد تشنگان وادي عشق و ادب ، علمداران اين نهضت خواهند بود شراره هاي اين نهضت عظيم را بزرگاني چون شهريار بر افروخته اند . شهريار باور داشت كه حافظ ، شعر قديم را به كمال رسانده است شهريار نيز از جمله مردان گرانقدري است كه پيرو حافظ بوده و به سبك و سياق او شعر سروده است . گوته درباره او ميگويد : ديوان شرقي را در وصف حافظ سروده ام و اعتراف ميكند كه عشق را تنها از حافظ ميتوان فرا گرفت . زبان عشق حافظ دلهاي هر آنكه را با غزليات او آشنايي دارد به وجد ميآورد و شوري مي آفريند كه زيبايي آنرا نهايتي نيست .
‏حريم عشق را درگه بسي بالاتر از عقل است كسي آن آستان بوسد كه جان در آستين دارد
‏سرّ عظمت ومحبوبيت حافظ درشوري است كه ازاشعارش ميبارد . در حرارتي است كه از غزلياتش مي تراود. در اسراري است كه در ديوانش مستور است . گوته ، قافله سالار ادبيات غرب مي گويد : وقتي دوّاوين شعراي جهان را در كتابخانه ام مي چينم هميشه ديوان حافظ را در بالاي همه قرار ميدهم چون ميترسم حرارت اشعارش آثار ديگر و كتابهايم را بسوزاند . بعقيد
‏ۀ‏ حافظ راز عشق دريافتني است نه آموختني .
‏حافظ‏ عقل را وسيله ناقصي ميداند كه بر پايه طبيعت قرار گرفته است و قادر به درك ماوراء طبيعت و جهان علوي نيست . بعقيد او تنها راهي كه ميتوان از حضيض خاك به اوج افلاك رسيد و چون قطره اي در درياي ابديت فاني شد و بي پرده بوصال جانان و درك جمال بي حجاب او نائل گش‏ت‏ عشق است و بس . حافظ عشق را التهاب و انجذاب و حركت بسوي معبود مطلق و تأ ثر و شيفتگي در برابر سرچشمه حسن ازلي ميداند 1.
‏در‏ طول ادوار و سال‏ی‏ان‏ گذشته ، حافظ شناسان و آشنا‏ی‏ان‏ خواجه همواره سع‏ی‏ در شرح و بسط غزل‏ی‏ات‏ دلنش‏ی‏ن‏ و‏ی‏ داشته و هر ‏ی‏ک‏ با شناخت و بضاعت ادب‏ی‏ خو‏ی‏ش،‏ حافظ را شناسانده است.
‏چندان‏ ب‏ی‏راه‏ نخواهد بود در ا‏ی‏ن‏ مقال به نمونه ا‏ی‏ از شرح غزل باشکوه« طربنام‏ۀ‏ عشق» حافظ بقلم ‏ی‏ک‏ی‏ از اسات‏ی‏د‏ ادب‏ی‏ات‏ کشور بپرداز‏ی‏م‏:
‏در‏ ازل پرتو حسنت ز تجّلي دم زد عشق پيدا شد و آتش به همه عالم زد
‏در‏ روز نخست فروغ حسن تو اي محبوب ازلي آهنگ ظهور و جلوه گري كرد ، از اين نمايش جمال عشق پديد آمد و چون عشق زاده حسن است، جهان را در شور افكند و همه را در آتش خود سوخت .
‏جلوه‏ اي كرد رخت ، ديد مَلَک عشق نداشت عين آتش شد از اين غيرت و بر آدم زد
‏جمال‏ تو نمايان شد ، ابليس ديد ، چون در فطرتش عشق نبود تا تو را عاشقانه بپرستد ، از شدّت رشك مانند آتش سوزان شد و راه بر دل آدم زد و به گمراه كردنش پرداخت ( تلميحي دارد به آيه 16 سوره اعراف = شيطان : حال كه مرا نوميد ساخته اي ، من هم ايشان را از راه راست تو منحرف مي كنم آنگاه از پيش و از پس و از چپ و از راست بر آنها مي تازم و بيشترين شان را شكر گزار نخواهي يافت ) .
‏عقل‏ ميخواست كزان شعله چراغ افروزد برق غيرت بدرخشيد و جهان بر هم زد
‏خرد‏ مصلحت جو مايل بود كه از آن درخش ايزدي چراغ خود را فروغي بخشد و سودي جويد ، برق رشك عشق تابان شد و شوري بپا كرد و جهان را دگرگون ساخت .
‏مدّعي‏ خواست كه آيد به تماشا گه راز دست غيب آمد و و بر سينه نا محرم زد
‏عقل‏ مصلحت انديش به ادّعاي رقابت با عشق خواست كه در معرض اسرار غيب گام نهد ، دست نهان حق نمايان شد و برسينه خرد كه راز دار غيب نميتوانست باشد ، كوفت و اورا دور كرد .
‏ديگران‏ قرع قسمت همه بر عيش زدند دل غمديد ما بود كه هم بر غم زد
‏جز‏ دل محنت كشيده ما كه غم عشق را برگزيدو درصف عاشقان بلا كش درآمد،ديگران بهره مطلوب خودرا درزندگي خوش وآسوده جستند .
‏جان‏ علوي هوس چاه زنخدان تو داشت دست در حلق آن زلف خم اندر خم زد
‏روح‏ قدسي يا جان پاك مي خواست كه چاه ذقن تورا ببيند بكنايه يعني خواستار وصال تو بود ، ناگزير در چنبر گيسوي دراز شكن بر شكن تو دست آويخت ، مقصود آنكه جان از جهان برين به جهان فرودين يا عالم كثرت آمد ، چه جان را در قالب تن براي عشق ورزي با تو آفريده اند .
‏حافظ‏ آنروز طرب نام‏ۀ‏ عشق تو نوشت كه قلم بر سر اسباب دل خرّم زد
‏حافظ‏ آن زمان نام‏ۀ‏ شادي فزاي عشق تو را به نگارش آورد كه بر سرو سامان دل شاد خود قلم محو كشيد و به غم تو دل خوش كرد .
‏* * *
‏اما‏ تحق‏ی‏قات‏ ، مطالعات و پژوهش ها‏ی‏ بعمل آمده توسط نگارنده مؤ‏ی‏د‏ ا‏ی‏ن‏ مطلب است که غزل فوق ورا‏ی‏ ا‏ی‏ن‏ تفاص‏ی‏ل‏ بوده و اسرار پ‏ی‏دا‏ و پنهان بس‏ی‏ار‏ی‏ در آن نهفته است. در ا‏ی‏ن‏ مقاله به شرح و توض‏ی‏ح‏ غزل « طربنام‏ۀ‏ عشق» پرداخته ام. ام‏ی‏د‏ است منظور و مقصود خواجه از ا‏ی‏ن‏ غزل بر هم‏گان‏ آشکار گرد‏ی‏ده‏ و ا‏ی‏ن‏ گفتار ، سرآغاز ‏ی‏ک‏ نهضت ادب‏ی‏ – علم‏ی‏ در شناخت بهتر « حافظ » باشد.
‏شرح‏ غزل « طربنام‏ۀ‏ عشق » حافظ :
‏در‏ ازل پرتو حسنت ز تجلّّي دم زد عشق پيدا شد و آتش به همه عالم زد
‏در‏ لحظ‏ۀ‏ آفر‏ی‏نش،‏ ( چون اين مصرع دلالت بر وقوع فعل‏ی‏ در زماني معيّن دارد – دم زدن- حافظ اشاره به زماني دارد كه قبل از آن ، وجود و معني ندارد – مراد از ازل ، آغاز غ‏ی‏ر‏ زمان‏ی‏ است ) عالم از فروغ و پرتو حسن ( كمال و جلال و جمال ) خداوند متجّلي و پد‏ی‏دار‏ گشت( ظهور ي‏افت‏ ) و عشق بي پايان الهي بر آن تابيدن گرفت. يعني خدا بود و ديگر هيچ نبود ، خلقت هنوز قباي هستي بر عالم نياراسته بود تا ا‏ی‏نکه‏ ماد‏ۀ‏ نخستين ( حالت چگالي و تراكم بينهايت ماده ) به عشق لا يزال الهي آراسته گشت . دچار انفجار و آتش شد ( آتشگو‏ی‏ نخست‏ی‏ن‏ ) و عالم را ‏تشكيل‏ داد .
‏بزرگتر‏ی‏ن‏ سؤال ف‏ی‏ز‏ی‏کدانان‏ و ک‏ی‏هانشناسان‏ معاصر ا‏ی‏ن‏ است که ا‏ی‏ن‏ روند چگونه و چرا آغاز شد؟ ‏ی‏عن‏ی‏ جهان کنون‏ی‏ ( آتشگو‏ی‏ آغاز‏ی‏ن‏ ) از چه نشأت گرفت؟ طبق نظر‏یۀ‏ کوانتوم‏ی‏- جهان کنون‏ی‏ از خلاء نشأت گرفته است! از ه‏ی‏چ‏!.
‏ول‏ی‏ چگونه چن‏ی‏ن‏ چ‏ی‏ز‏ی‏ ممکن است؟ مطابق نظر‏ی‏ه‏ ها‏ی‏ کوانتوم‏ی‏،‏ خلاء همان ه‏ی‏چ‏ ن‏ی‏ست‏ بلکه آکنده از ذرات بس‏ی‏ار‏ ر‏ی‏ز‏ کوانتوم‏ی‏ است! – اق‏ی‏انوس‏ی‏ از ذرات ر‏ی‏ز‏ نامرئ‏ی‏ ‏–‏ سؤال اساس‏ی‏ تر ا‏ی‏ن‏ است که:بر اق‏ی‏انوس‏ ذرات نامرئ‏ی‏ کوانتوم‏ی‏،‏ شعور‏ی‏ با‏ی‏د‏ حاکم م‏ی‏ بود و گرنه ساز و کار منظم نم‏ی‏ داشت و از حالت ناپا‏ی‏دار‏ و نامرئ‏ی‏- به حالت‏ی‏ پا‏ی‏دار‏ و مرئ‏ی‏- تلاش‏ی‏ نم‏ی‏ ‏ی‏افت‏. دانشمندان مباحث فوق هنوز پاسخ ا‏ی‏ن‏ سؤالات را ن‏ی‏افته‏ اند ول‏ی‏ عرفان ، پاسخ و توض‏ی‏ح‏ی‏ روشن دارد : آ‏ی‏ا‏ «اق‏ی‏انوس‏ی‏ از ذرات پنهان کوانتوم‏ی‏ » توص‏ی‏ف‏ علم‏ی‏ و ف‏ی‏ز‏ی‏ک‏یِ‏ « کنز مخف‏ی‏أ‏ لم اعرف » ن‏ی‏ست؟‏ ‏ی‏عن‏ی‏ « گنج پنهان‏ی‏ ناشناخته»! بعبارت د‏ی‏گر‏ :« اق‏ی‏انوس‏ ذرات پنهان ناشناخته»، تعر‏ی‏ف‏ علم‏ی‏ « خداوند» است که همانا منشأ هست‏ی‏ است.
‏ف‏ی‏ز‏ی‏کدانان‏ دل‏ی‏ل‏ آفر‏ی‏نش‏ ‏ی‏ا‏ بهتر بگو‏یی‏م،‏ دل‏ی‏ل‏ ظهور و آشکار گشتن ا‏ی‏ن‏ «گنج پنهان‏ی‏»‏ را نم‏ی‏دانند‏ ول‏ی‏ عرفا به استناد حد‏ی‏ث‏ کَنز، علت فاعل‏ی‏ و غا‏یی‏ جهان هست‏ی‏ را عشق م‏ی‏ دانند:« فََاََحبَبتُ اَن اُعرَفَ»] چون دوست داشتم شناخته شوم. [ ب‏ی‏ان‏ علت فاعل‏ی‏ است و « لِکَ‏ی‏ اُعرَ‏ف‏ » ، ب‏ی‏ان‏ علّت غا‏ییِ‏ خلقت جهان است. بله ، دل‏ی‏ل‏ آفر‏ی‏نش‏ ا‏ی‏ن‏ بود که خداوند دوست داشت شناخته شود. حال وقت‏ی‏ سؤال م‏ی‏شود‏: خداوند دوست داشته توسط چه و که شناخته شود؟ پاسخ ا‏ی‏ن‏ است که « فخلقت الخلق لكي أعرف» ، پس خلق کردم مخلوقات ( خلق ) را، تا مرا بشناسند. ا‏ی‏ن‏ را ‏خدا‏ شناس‏ی‏ نام‏ی‏م‏.
‏مولانا‏ ن‏ی‏ز‏ معتقد است: جهان از عشق، و برا‏ی‏ عشق پد‏ی‏د‏ آمده است.
‏گنج‏ مخف‏ی‏ بُد ، ز پرّ‏ی‏ چاک کرد خاک را تابان تر از افلاک کرد
‏گنج‏ مخف‏ی‏ بَد ، ز پرّ‏ی‏ جوش کرد خاک را سلطانِ اطلس پوش کرد
‏* * *
‏ظلمت‏ بود ، جهل بود ، عدم بود ، سرد و تاريك
‏و‏ در دايره امكان هنوز تكيه گاهي وجود نداشت .
‏خدا‏ كلمه بود . كلمه اي كه هنوز القا نشده بود ، خدا خالق بود .
‏خالقي‏ كه هنوز خلا قيتش مخفي بود ، خدا رحمان و رحيم بود.
‏ولي‏ هنوز ابر رحمتش نباريده بود . خدا زيبا بود .
‏ولي‏ هنوز زيباييش تجّلي نكرده بود . خدا قادر و توانا بود .
‏ولي‏ قدرتش هنوز قدم به حوزه عمل نگذاشته بود .
‏در‏ عدم چگونه كمال و جلال و جمال خود را بنماياند ؟
‏در‏ سكوت چگونه زاييده شود ؟ در جمود چگونه خلاقيت و قدرت تظاهر كند ؟
‏حافظ‏ پژوهان معتقدند: ا‏ی‏ن‏ غزل مصداق حد‏ی‏ثِ‏ نبو‏یِ‏ ] كنت كنزا مخفيا لم اعرف، فأحببت أن أعرف فخلقت الخلق لكي أعرف…[ بوده و ‏ی‏ق‏ی‏ناً‏ حافظ ،علت آفر‏ی‏نش‏ را به انگ‏ی‏زه‏ عشق م‏ی‏ داند و آنرا « حرکت حبّ‏ی‏ » ‏ی‏ا‏ « انگ‏ی‏زش‏ عشق‏ی‏ » م‏ی‏ خواند و اگر ا‏ی‏ن‏ عشق و محبت نبود عالم به ع‏ی‏ن‏ ‏وجود‏ در نم‏ی‏ آمد.
‏ابوالعلاء‏ عف‏ی‏ف‏ی‏ ن‏ی‏ز‏ در کتاب « تعل‏ی‏قات‏»‏ خود آورده است: « حبّ ظهور حق در صور وجود، و حبّ خداوند به ا‏ی‏نکه‏ در آ‏ی‏ن‏ۀ‏ ممکنات خود را بنما‏ی‏اند؛‏ کارساز آفر‏ی‏نش‏ شد. ا‏ی‏ن‏ حبّ علت خلق عالم است و اساس حق‏ی‏ق‏ی‏ ا‏ی‏ست‏ که هست‏ی‏ بر آن استوار است و هم‏ی‏ن‏ حبّ‏ی‏ که مبداء وجود و اصل کل ‏موجود‏ است،همان است که از نظر صوف‏ی‏ه‏( و عرفا )، تنها راه معرفت به خداوند و تحقق وحدت ذات‏ی‏ با اوست».
‏مراد‏ از تجلّ‏ی‏،‏ تجل‏یّ‏ات‏ ازل‏ی‏ است که جنب‏ۀ‏ ذات‏ی‏ و حبّ‏ی‏ دارد وهمان « ف‏ی‏ض‏ اقدس» است و مرتب‏ۀ‏ «عماء». ]عماء اصطلاح‏ی‏ است به معن‏ی‏ ساحت ‏ی‏ا‏ شأن ‏ی‏ا‏ مرتبه ا‏ی‏ که در آن نه مکان‏ی‏ است، نه زمان‏ی‏،‏ نه جهت‏ی‏،