تحقیق تفکر اشاعره در قرن 5 و 6 63 ص ( ورد)

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ويرايش و آماده پرينت )
تعداد صفحه : 53 صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏تفكر اشاعره‏……………………‏…………………………………………..‏………‏…………. &‏ 1
‏تفکر‏ ‏اشاعره‏ ‏در‏ ‏قرن‏ 5 ‏و‏ 6
‏ ‏مقدمه
‏اشعر‏ی
‏اشاعره
‏پيروان‏ ‏ابوالحسن‏ ‏اشعري‏ ‏بودند‏ ‏و‏ ‏اعتقاد‏ ‏داشتند‏: ‏ايمان‏ ‏تصديق‏ ‏به‏ ‏قلب‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏اقرار‏ ‏به‏ ‏زبان‏ ‏و‏ ‏عمل‏ ‏به‏ ‏اركان‏ ‏از‏ ‏فروع‏ ‏آن‏ ‏است‏.
‏صاحب‏ ‏گناه‏ ‏كبيره‏ ‏اگر‏ ‏بدون‏ ‏توبه‏ ‏بميرد،‏ ‏حق‏ ‏تعالي‏ ‏او‏ ‏را‏ ‏شامل‏ ‏مغفرت‏ ‏مي‏ ‏كند‏ ‏يا‏ ‏اينكه‏ ‏به‏ ‏شفاعت‏ ‏رسول‏ ‏اكرم‏ ‏مي‏ ‏بخشد‏ ‏يا‏ ‏آنكه‏ ‏به‏ ‏مقدار‏ ‏جرمش‏ ‏او‏ ‏راعذاب‏ ‏مي‏ ‏دهد؛‏ ‏اما‏ ‏اگر‏ ‏با‏ ‏توبه‏ ‏بميرد‏ ‏عفو‏ ‏او‏ ‏بر‏ ‏حق‏ ‏تعالي‏ ‏واجب‏ ‏نيست؛‏ ‏چون‏ ‏خداوند‏ ‏موجب‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏چيزي‏ ‏بر‏ ‏او‏ ‏واجب‏ ‏نمي‏ ‏شود‏.
‏حق‏ ‏تعالي‏ ‏مالك‏ ‏خلايق‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏آنچه‏ ‏اراده‏ ‏اش‏ ‏باشد،‏ ‏انجام‏ ‏مي‏ ‏دهد‏ ‏و‏ ‏فرمان‏ ‏مي‏ ‏دهد‏. ‏چنانچه‏ ‏جميع‏ ‏خلايق‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏بهشت‏ ‏ببرد‏ ‏يا‏ ‏همه‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏آتش‏ ‏جهنم‏ ‏بيندازد،‏ ‏خطايي‏ ‏مرتكب‏ ‏نشده‏ ‏است؛‏ ‏چون‏ ‏او‏ ‏مالك‏ ‏مطلق‏ ‏است‏.
‏هر‏ ‏چه‏ ‏موجود‏ ‏باشد‏ ‏مرئي‏ ‏است؛‏ ‏بنا‏ ‏بر‏ ‏اين‏ ‏حق‏ ‏تعالي‏ ‏ديده‏ ‏خواهد‏ ‏شد؛‏ ‏همچنانكه‏ ‏در‏ ‏قرآن‏ ‏كريم‏ ‏آمده‏: ‏وجوهٌ‏ ‏يومئذٍ‏ ‏ناضره‏ ‏الي‏ ‏ربها‏ ‏ناظره
‏افكاري‏ ‏كه‏ ‏منجر‏ ‏به‏ ‏مكتب‏ ‏اعتزال‏ ‏گشت‏ ‏از‏ ‏نيمه‏ ‏دوم‏ ‏قرن‏ ‏اول‏ ‏هجرى‏ ‏آغاز‏ ‏شد‏. ‏روش‏ ‏اعتزال‏ ‏در‏ ‏حقيقت‏ ‏عبارت‏ ‏بود‏ ‏از‏ ‏به‏ ‏كاربردن‏ ‏نوعى‏ ‏منطق‏ ‏و‏ ‏استدلال‏ ‏در‏ ‏فهم‏ ‏و‏ ‏درك‏ ‏اصول‏ ‏دين‏. ‏بديهى‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏چنين‏ ‏روشى‏ ‏اولين‏ ‏شرط،‏ ‏اعتقاد‏ ‏به‏ ‏حجيت‏ ‏و‏ ‏حريت‏ ‏و‏ ‏استقلال‏ ‏عقل‏ ‏است‏. ‏و‏ ‏نيز‏ ‏بديهى‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏عامه‏ ‏مردم‏ ‏كه‏ ‏اهل‏ ‏تعقل‏ ‏و‏ ‏تفكر‏ ‏و‏ ‏تجزيه‏ ‏و‏ ‏تحليل‏ ‏نيستند،‏ ‏همواره‏ «‏تدين‏‏»‏ ‏را‏ ‏مساوى‏ ‏با‏ «‏تعبد‏»‏ ‏و‏ ‏تسليم‏ ‏فكرى‏ ‏به‏ ‏ظواهر‏ ‏آيات‏ ‏و‏ ‏احاديث‏ – ‏و‏ ‏مخصوصا‏ ‏احاديث‏ – ‏مى‏‏‏دانند‏ ‏و‏ ‏هر‏ ‏تفكر‏ ‏و‏ ‏اجتهادى‏ ‏را‏ ‏نوعى‏ ‏طغيان‏ ‏و‏ ‏عصيان‏ ‏عليه‏ ‏دين‏ ‏تلقى‏ ‏مى‏‏‏نمايند،‏ ‏خصوصا‏ ‏اگر‏ ‏سياست‏ ‏وقت‏ ‏بنا‏ ‏به‏ ‏مصالح‏ ‏خودش‏ ‏از‏ ‏آن‏ ‏حمايت‏ ‏كند‏ ‏و‏ ‏بالاخص‏ ‏اگر‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏علماء‏ ‏دين‏ ‏و‏ ‏مذهب‏ ‏اين‏ ‏طرز‏ ‏تفكر‏ ‏را‏ ‏تبليغ‏ ‏نمايند،‏ ‏و‏ ‏بالاخص‏ ‏اگر‏ ‏اين‏ ‏علماء‏ ‏خود‏ ‏واقعا‏ ‏به‏ ‏ظاهرگرايى‏ ‏خويش‏ ‏مؤمن‏ ‏و‏ ‏معتقد‏ ‏باشند‏ ‏و‏ ‏عملا‏ ‏تعصب‏ ‏و‏ ‏تصلب‏ ‏بورزند‏. ‏حملات‏ ‏اخباريين‏ ‏عليه‏ ‏اصوليين‏ ‏و‏ ‏مجتهدين،‏ ‏و‏ ‏حملات‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏فقهاء‏ ‏و‏ ‏محدثين‏ ‏عليه‏ ‏فلاسفه‏ ‏در‏ ‏جهان‏ ‏اسلامى‏ ‏از‏ ‏چنين‏ ‏امرى‏ ‏ريشه‏ ‏مى‏‏‏گيرد‏.
‏معتزله‏ ‏علاقه‏ ‏عميقى‏ ‏به‏ ‏فهم‏ ‏اسلام‏ ‏و‏ ‏تبليغ‏ ‏و‏ ‏ترويج‏ ‏آن‏ ‏و‏ ‏دفاع‏ ‏از‏ ‏آن‏ ‏در‏ ‏مقابل‏ ‏دهريين‏ ‏و‏ ‏يهود‏ ‏و‏ ‏نصارى‏ ‏و‏ ‏مجوس‏ ‏و‏ ‏صابئين‏ ‏و‏ ‏مانويان‏ ‏و‏ ‏غيرهم‏ ‏داشتند‏ ‏و‏ ‏حتى‏ ‏مبلغينى‏ ‏تربيت‏ ‏مى‏‏‏كردند‏ ‏و‏ ‏به‏ ‏اطراف‏ ‏و‏ ‏اكناف‏ ‏مى‏‏‏فرستادند‏. ‏در‏ ‏همان‏ ‏حال‏ ‏از‏ ‏داخل‏ ‏حوزه‏ ‏اسلام‏ ‏وسيله‏ ‏ظاهرگرايان‏ ‏كه‏ ‏خود‏ ‏را‏ «‏اهل‏ ‏الحديث‏‏»‏ ‏و‏ «‏اهل‏ ‏السنة‏‏»‏ ‏مى‏‏‏ناميدند‏ ‏تهديد‏ ‏مى‏‏‏شدند‏ ‏و‏ ‏بالاخره‏ ‏از‏ ‏پشت‏‏‏خنجر‏ ‏خوردند‏ ‏و‏ ‏ضعيف‏ ‏شدند‏ ‏و‏ ‏تدريجا‏ ‏منقرض‏ ‏گشتند‏.
‏تفكر اشاعره‏……………………‏…………………………………………..‏………‏…………. &‏ 2
‏عليهذا‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏امر،‏ ‏يعنى‏ ‏تا‏ ‏حدود‏ ‏اواخر‏ ‏قرن‏ ‏سوم‏ ‏و‏ ‏اوائل‏ ‏قرن‏ ‏چهارم،‏ ‏يك‏ ‏مكتب‏ ‏كلامى‏ ‏معارض‏ ‏به‏ ‏معتزله‏ – ‏آن‏ ‏گونه‏ ‏كه‏ ‏بعدها‏ ‏پيدا‏ ‏شد‏ – ‏وجود‏ ‏نداشت‏. ‏تمام‏ ‏مخالفتها‏ ‏با‏ ‏اين‏ ‏نام‏ ‏صورت‏ ‏مى‏‏‏گرفت‏ ‏كه‏ ‏افكار‏ ‏معتزله‏ ‏بر‏ ‏ضد‏ ‏ظواهر‏ ‏حديث‏ ‏و‏ ‏سنت‏ ‏است‏. ‏رؤساي‏ ‏اهل‏ ‏حديث‏ ‏مانند‏ ‏مالك‏ ‏بن‏ ‏انس‏ ‏و‏ ‏احمد‏ ‏بن‏ ‏حنبل‏ ‏اساسا‏ ‏بحث‏ ‏و‏ ‏چون‏ ‏و‏ ‏چرا‏ ‏و‏ ‏استدلال‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏مسائل‏ ‏ايمانى‏ ‏حرام‏ ‏مى‏‏‏شمردند‏. ‏پس‏ ‏نه‏ ‏تنها‏ ‏اهل‏ ‏السنه‏ ‏يك‏ ‏مكتب‏ ‏كلامى‏ ‏در‏ ‏مقابل‏ ‏معتزله‏ ‏نداشتند،‏ ‏بلكه‏ ‏منكر‏ ‏كلام‏ ‏و‏ ‏تكلم‏ ‏بودند‏.
‏در‏ ‏حدود‏ ‏اواخر‏ ‏قرن‏ ‏سوم‏ ‏و‏ ‏اوائل‏ ‏قرن‏ ‏چهارم‏ ‏هجرى‏ ‏پديده‏ ‏تازه‏‏‏اى‏ ‏رخ‏ ‏داد‏ ‏و‏ ‏آن‏ ‏اينكه‏ ‏شخصيتى‏ ‏بارز‏ ‏و‏ ‏انديشمند‏ ‏كه‏ ‏سالها‏ ‏در‏ ‏نزد‏ ‏قاضى‏ ‏عبدالجبار‏ ‏مكتب‏ ‏اعتزال‏ ‏را‏ ‏فرا‏ ‏گرفته‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏آن‏ ‏مجتهد‏ ‏و‏ ‏صاحب‏ ‏نظر‏ ‏شده‏ ‏بود،‏ ‏از‏ ‏مكتب‏ ‏اعتزال‏ ‏رو‏ ‏گرداند‏ ‏و‏ ‏به‏ ‏مذهب‏ ‏اهل‏ ‏السنه‏ ‏گراييد‏ ‏و‏ ‏چون‏ ‏از‏ ‏طرفى‏ ‏از‏ ‏نوعى‏ ‏نبوغ‏ ‏خالى‏ ‏نبود‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏طرف‏ ‏ديگر‏ ‏مجهز‏ ‏بود‏ ‏به‏ ‏مكتب‏ ‏اعتزال،‏ ‏همه‏ ‏اصول‏ ‏اهل‏ ‏السنه‏ ‏را‏ ‏بر‏ ‏پايه‏‏‏هاى‏ ‏استدلالى‏ ‏خاصى‏ ‏بنا‏ ‏نهاد‏ ‏و‏ ‏آنها‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏صورت‏ ‏يك‏ ‏مكتب‏ ‏نسبتا‏ ‏دقيق‏ ‏فكرى‏ ‏درآورد‏. ‏آن‏ ‏شخصيت‏ ‏بارز‏ ‏ابوالحسن‏ ‏اشعرى‏ ‏متوفا‏ ‏در‏ ‏حدود‏ 330 ‏هجرى‏ ‏است‏.
‏ابوالحسن‏ ‏اشعرى‏ – ‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏قدماى‏ ‏اهل‏ ‏حديث‏ ‏مانند‏ ‏احمد‏ ‏بن‏ ‏حنبل‏ – ‏بحث‏ ‏و‏ ‏استدلال‏ ‏و‏ ‏به‏ ‏كار‏ ‏بردن‏ ‏منطق‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏اصول‏ ‏دين‏ ‏جايز‏ ‏شمرد‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏قرآن‏ ‏و‏ ‏سنت‏ ‏بر‏ ‏مدعاى‏ ‏خود‏ ‏دليل‏ ‏آورد‏. ‏او‏ ‏كتابى‏ ‏به‏ ‏نام‏ «‏رسالة‏ ‏فى‏ ‏استحسان‏ ‏الخوض‏ ‏فى‏ ‏علم‏ ‏الكلام‏‏»‏ ‏نوشته‏ ‏است‏. (1)
‏اينجا‏ ‏بود‏ ‏كه‏ ‏اهل‏ ‏الحديث‏ ‏دو‏ ‏دسته‏ ‏شدند‏: «‏اشاعره‏‏»‏ ‏يعنى‏ ‏پيروان‏ ‏ابوالحسن‏ ‏اشعرى‏ ‏كه‏ ‏كلام‏ ‏و‏ ‏تكلم‏ ‏را‏ ‏جايز‏ ‏مى‏‏‏شمارند،‏ ‏و‏ «‏حنابله‏‏»‏ ‏يعنى‏ ‏تابعان‏ ‏احمد‏ ‏بن‏ ‏حنبل‏ ‏كه‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏حرام‏ ‏مى‏‏‏دانند‏. ‏در‏ ‏درسهاى‏ ‏منطق‏ ‏گفتيم‏ ‏كه‏ ‏ابن‏ ‏تيميه‏ ‏حنبلى‏ ‏كتابى‏ ‏در‏ ‏تحريم‏ ‏منطق‏ ‏و‏ ‏كلام‏ ‏نوشته‏ ‏است‏. (2)
‏معتزله‏ ‏از‏ ‏ناحيه‏ ‏ديگر‏ ‏نيز‏ ‏منفور‏ ‏عوام‏ ‏شدند،‏ ‏و‏ ‏آن،‏ ‏غائله‏ «‏محنت‏‏»‏ ‏بود‏ ‏زيرا‏ ‏معتزله‏ ‏بودند‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏نيروى‏ ‏خليفه‏ ‏مامون‏ ‏مى‏‏‏خواستند‏ ‏مردم‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏زور‏ ‏تابع‏ ‏عقيده‏ ‏خود‏ ‏در‏ ‏حادث‏ ‏بودن‏ ‏قرآن‏ ‏بنمايند،‏ ‏و‏ ‏اين‏ ‏حادثه‏ ‏به‏ ‏دنبال‏ ‏خود‏ ‏كشتارها‏ ‏و‏ ‏خونريزيها‏ ‏و‏ ‏زندانها‏ ‏و‏ ‏شكنجه‏‏‏ها‏ ‏و‏ ‏بى‏‏‏خانمانيها‏ ‏آورد‏ ‏كه‏ ‏جامعه‏ ‏مسلمين‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏ستوه‏ ‏آورد‏. ‏عامه‏ ‏مردم،‏ ‏معتزله‏ ‏را‏ ‏مسؤول‏ ‏اين‏ ‏حادثه‏ ‏مى‏‏‏دانستند‏ ‏و‏ ‏اين‏ ‏جهت‏‏‏سبب‏ ‏بيزارى‏ ‏بيشتر‏ ‏مردم‏ ‏از‏ ‏مكتب‏ ‏اعتزال‏ ‏شد‏.
‏تفكر اشاعره‏……………………‏…………………………………………..‏………‏…………. &‏ 3
‏ظهور‏ ‏مكتب‏ ‏اشعرى‏ ‏بدين‏ ‏دو‏ ‏جهت‏ ‏مورد‏ ‏استقبال‏ ‏عموم‏ ‏قرار‏ ‏گرفت‏. ‏بعد‏ ‏از‏ ‏ابوالحسن‏ ‏اشعرى‏ ‏شخصيتهاى‏ ‏بارز‏ ‏ديگر‏ ‏در‏ ‏اين‏ ‏مكتب‏ ‏ظهور‏ ‏كردند‏ ‏و‏ ‏پايه‏‏‏هاى‏ ‏آنرا‏ ‏مستحكم‏ ‏كردند‏. ‏از‏ ‏آن‏ ‏ميان‏ ‏قاضى‏ ‏ابوبكر‏ ‏باقلانى‏ ‏معاصر‏ ‏شيخ‏ ‏مفيد‏ ‏و‏ ‏متوفاى‏ ‏در‏ ‏سال‏ 403 ‏و‏ ‏ابواسحاق‏ ‏اسفراينى‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏طبقه‏ ‏بعد‏ ‏از‏ ‏باقلانى‏ ‏و‏ ‏سيد‏ ‏مرتضى‏ ‏به‏ ‏شمار‏ ‏مى‏‏‏رود،‏ ‏و‏ ‏ديگر‏ ‏امام‏ ‏الحرمين‏ ‏جوينى‏ ‏استاد‏ ‏غزالى‏ ‏و‏ ‏خود‏ ‏امام‏ ‏محمد‏ ‏غزالى‏ ‏صاحب‏ «‏احياء‏ ‏علوم‏ ‏الدين‏‏»‏ ‏متوفاى‏ ‏در‏ 505 ‏هجرى‏ ‏و‏ ‏امام‏ ‏فخرالدين‏ ‏رازى‏ ‏را‏ ‏بايد‏ ‏نام‏ ‏برد‏.
‏البته‏ ‏مكتب‏ ‏اشعرى‏ ‏تدريجا‏ ‏تحولاتى‏ ‏يافت‏ ‏و‏ ‏مخصوصا‏ ‏در‏ ‏دست‏ ‏غزالى‏ ‏رنگ‏ ‏كلامى‏ ‏خود‏ ‏را‏ ‏كمى‏ ‏باخت‏ ‏و‏ ‏رنگ‏ ‏عرفانى‏ ‏گرفت،‏ ‏و‏ ‏وسيله‏ ‏امام‏ ‏فخر‏ ‏رازى‏ ‏به‏ ‏فلسفه‏ ‏نزديك‏ ‏شد‏. ‏بعدا‏ ‏كه‏ ‏خواجه‏ ‏نصيرالدين‏ ‏طوسى‏ ‏ظهور‏ ‏كرد‏ ‏و‏ ‏كتاب‏ ‏تجريد‏ ‏الاعتقاد‏ ‏را‏ ‏نوشت،‏ ‏كلام‏ ‏بيش‏ ‏از‏ ‏نود‏ ‏درصد‏ ‏رنگ‏ ‏فلسفى‏ ‏به‏ ‏خود‏ ‏گرفت‏. ‏پس‏ ‏از‏ «‏تجريد‏»‏ ‏همه‏ ‏متكلمين‏ – ‏اعم‏ ‏از‏ ‏اشعرى‏ ‏و‏ ‏معتزلى‏ – ‏از‏ ‏همان‏ ‏راهى‏ ‏رفتند‏ ‏كه‏ ‏اين‏ ‏فيلسوف‏ ‏و‏ ‏متكلم‏ ‏بزرگ‏ ‏شيعى‏ ‏رفت‏.
‏مثلا‏ ‏كتابهاى‏ «‏مواقف‏‏»‏ ‏و‏ «‏مقاصد‏»‏ ‏و‏ ‏شروح‏ ‏آنها‏ ‏همه‏ ‏رنگ‏ «‏تجريد‏»‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏خود‏ ‏گرفته‏‏‏اند‏. ‏در‏ ‏حقيقت‏ ‏بايد‏ ‏گفت‏ ‏هر‏ ‏اندازه‏ ‏فاصله‏ ‏زمانى‏ ‏زيادتر‏ ‏شده‏ ‏است‏ ‏اشاعره‏ ‏از‏ ‏پيشوايان‏ ‏ابوالحسن‏ ‏اشعرى‏ ‏دور‏ ‏شده‏ ‏و‏ ‏عقايد‏ ‏او‏ ‏را‏ ‏با‏ ‏اعتزال‏ ‏يا‏ ‏فلسفه‏ ‏نزديكتر‏ ‏كرده‏‏‏اند‏. ‏اكنون‏ ‏فهرست‏‏‏وار‏ ‏عقايد‏ «‏اشعرى‏‏»‏ ‏را‏ ‏كه‏ ‏از‏ ‏اصول‏ ‏اهل‏ ‏السنه‏ ‏دفاع‏ ‏كرده‏ ‏و‏ ‏يا‏ ‏به‏ ‏نحوى‏ ‏عقيده‏ ‏اهل‏ ‏السنه‏ ‏را‏ ‏تاويل‏ ‏و‏ ‏توجيه‏ ‏كرده‏ ‏است‏ ‏ذكر‏ ‏مى‏‏‏كنيم‏:
‏الف‏. ‏عدم‏ ‏وحدت‏ ‏صفات‏ ‏با‏ ‏ذات‏ (‏برخلاف‏ ‏نظر‏ ‏معتزله‏ ‏و‏ ‏فلاسفه‏)
‏ب‏. ‏عموميت‏ ‏اراده‏ ‏و‏ ‏قضاء‏ ‏و‏ ‏قدر‏ ‏الهى‏ ‏در‏ ‏همه‏ ‏حوادث‏ (‏اين‏ ‏نيز‏ ‏برخلاف‏ ‏نظر‏ ‏معتزله‏ ‏ولى‏ ‏بر‏ ‏وفق‏ ‏نظر‏ ‏فلاسفه‏)
‏ج‏. ‏شرور،‏ ‏مانند‏ ‏خرات،‏ ‏از‏ ‏جانب‏ ‏خدا‏ ‏است‏. (‏البته‏ ‏اين‏ ‏نظر‏ ‏به‏ ‏عقيده‏ «‏اشعرى‏‏»‏ ‏لازمه‏ ‏نظر‏ ‏بالا‏ ‏است‏.)
‏د‏. ‏مختار‏ ‏نبودن‏ ‏بشر‏ ‏و‏ ‏مخلوق‏ ‏خدا‏ ‏بودن‏ ‏اعمال‏ ‏او‏ (‏اين‏ ‏نظر‏ ‏نيز‏ ‏به‏ ‏عقيده‏ «‏اشعرى‏‏»‏ ‏لازمه‏ ‏نظر‏ ‏عموميت‏ ‏اراده‏ ‏است‏.)
‏تفكر اشاعره‏……………………‏…………………………………………..‏………‏…………. &‏ 4
‏ه‏. ‏حسن‏ ‏و‏ ‏قبح‏ ‏افعال‏ ‏ذاتى‏ ‏نيست،‏ ‏بلكه‏ ‏شرعى‏ ‏است‏. ‏همچنين‏ ‏عدل،‏ ‏شرعى‏ ‏است‏ ‏نه‏ ‏عقلى‏ (‏برخلاف‏ ‏نظر‏ ‏معتزله‏)
‏و‏. ‏رعايت‏ ‏لطف‏ ‏و‏ ‏اصلح‏ ‏بر‏ ‏خدا‏ ‏واجب‏ ‏نيست‏. (‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏معتزله‏)
‏ز‏. ‏قدرت‏ ‏انسان‏ ‏بر‏ ‏فعل،‏ ‏توام‏ ‏با‏ ‏فعل‏ ‏است‏ ‏نه‏ ‏مقدم‏ ‏بر‏ ‏آن‏. (‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏فلاسفه‏ ‏و‏ ‏معتزله‏)
‏ح‏. ‏تنزيه‏ ‏مطلق،‏ ‏يعنى‏ ‏هيچگونه‏ ‏شباهت‏ ‏و‏ ‏مماثلت‏ ‏ميان‏ ‏خدا‏ ‏و‏ ‏ما‏ ‏سوا‏ ‏وجود‏ ‏ندارد‏.(‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏معتزله‏)
‏ط‏. ‏انسان‏ ‏آفريننده‏ ‏عمل‏ ‏خود‏ ‏نيست،‏ ‏اكتساب‏ ‏كننده‏ ‏آن‏ ‏است‏. (‏توجيه‏ ‏نظراهل‏ ‏السنة‏ ‏در‏ ‏باب‏ ‏خلق‏ ‏اعمال‏)
‏ى‏.‏ ‏خداوند‏ ‏در‏ ‏قيامت‏ ‏با‏ ‏چشم‏ ‏ديده‏ ‏مى‏‏‏شود‏. (‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏فلاسفه‏ ‏و‏ ‏معتزله‏)
‏يا‏. «‏فاسق‏‏»‏ ‏مؤمن‏ ‏است‏. (‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏خوارج‏ ‏كه‏ ‏مدعى‏ ‏كفر‏ ‏فاسق‏ ‏بودند‏ ‏و‏ ‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏معتزله‏ ‏كه‏ ‏به‏ ‏منزلة‏ ‏بين‏ ‏المنزلتين‏ ‏قائل‏ ‏بودند‏.)
‏يب‏. ‏مغفرت‏ ‏خداوند‏ ‏بنده‏‏‏اى‏ ‏را،‏ ‏بودن‏ ‏توبه‏ ‏هيچ‏ ‏اشكالى‏ ‏ندارد‏ ‏همچنانكه‏ ‏معذب‏ ‏ساختن‏ ‏مؤمن‏ ‏بلا‏ ‏اشكال‏ ‏است‏. (‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏معتزله‏.)
‏يج‏. ‏شفاعت‏ ‏بلا‏ ‏اشكال‏ ‏است‏. (‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏معتزله‏)
‏يد‏. ‏كذب‏ ‏و‏ ‏تخلف‏ ‏وعده‏ ‏بر‏ ‏خدا‏ ‏جايز‏ ‏نيست‏.
‏يه‏. ‏عالم‏ ‏حادث‏ ‏زمانى‏ ‏است‏. (‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏فلاسفه‏)
‏يو‏. ‏كلام‏ ‏خدا‏ ‏قديم‏ ‏است،‏ ‏اما‏ ‏كلام‏ ‏نفسى‏ ‏نه‏ ‏كلام‏ ‏لفظى‏. (‏توجيه‏ ‏نظر‏ ‏اهل‏ ‏السنه‏)
‏يز‏. ‏افعال‏ ‏خدا‏ ‏براى‏ ‏غايت‏ ‏و‏ ‏غرضى‏ ‏نيست‏. (‏بر‏ ‏خلاف‏ ‏نظر‏ ‏فلاسفه‏ ‏و‏ ‏معتزله‏)